Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)
|
Gościec należy do układowych chorób tkanki
łącznej. Bardzo często - nawet jeśli jest leczony
- prowadzi do inwalidztwa.
|
Reumatoidalne zapalenie stawów
(RZS), czyli rheumatoid arthritis, znane jest także pod tradycyjną nazwą gościec przewlekle
postępujący. Jest to przewlekła choroba zapalna, rozpoczynająca się od zapalenia błony
maziowej stawu i prowadząca do zapalenia stawów, kaletek maziowych i pochewek
ścięgnistych. Czasami mogą występować objawy ze strony innych narządów.
Gościec należy do układowych chorób tkanki łącznej. Bardzo często - nawet jeśli
jest leczony - prowadzi do inwalidztwa.
Autoagresja organizmu?
Przyczyny gośćca nie są dokładnie poznane. Dociekając tych przyczyn
określono predyspozycję genetyczną. U około 60% chorych można wykazać antygen
HLA-DR4.
Istotną rolę odgrywają procesy immunologiczne. Główną
przyczyną są
prawdopodobnie reakcje o charakterze
autoagresji - organizm wytwarza czynniki niszczące własne struktury.
|
Powstają m.in. autoprzeciwciała przeciw fragmentowi FcIgG, dochodzi
do uwolnienia enzymów agresywnych wobec chrząstki stawowej (kolagenazy,
elastazy). W czasie badania płynu stawowego stwierdzamy ragocyty, a w nich
kompleksy immunologiczne.
Rola zakażenia wirusowego lub innymi drobnoustrojami nie jest jeszcze dokładnie
zbadana.
Około 2% populacji
narażonych jest na gościec. Występuje on 3 razy częściej u kobiet niż
u mężczyzn. Przeważają osoby w wieku 40-60 lat. Choroba może rozpocząć się w
każdym wieku, ale najczęściej pierwsze objawy stwierdzamy między 25 a 35 rokiem
życia. Przebiega najczęściej z okresami zaostrzeń i remisji, czyli ustąpienia
objawów.
Zmiany patologiczne
spowodowane przez RZS polegają na uszkodzeniu błony maziowej przez
przewlekły proces zapalny. Konsekwencją jest uszkodzenie stawu i tkanek
otaczających. W warunkach prawidłowych błona maziowa jest cienka. W przebiegu
przewlekłego stanu zapalnego ulega ona
pogrubieniu oraz tworzy liczne fałdy. Dochodzi do niszczenia chrząstki, torebki
stawowej, więzadeł i trwałego zniekształcenia stawów. Dlatego dolegliwości
stawowe są w przebiegu RZS najbardziej dokuczliwe. Charakterystyczne jest
symetryczne zajęcie małych stawów ręki, nadgarstków, łokci, stopy. W okresie
czynnego zapalenia występuje bolesność uciskowa stawów, często ich obrzęk i
ograniczenie ruchomości.
Guzki reumatoidalne
są ziarniniakami zbudowanymi z centralnego ogniska martwicy,
otoczonego komórkami jednojądrzastymi, a najbardziej zewnętrznie znajdują się
limfocyty i komórki plazmatyczne. Występują one u około 30% chorych - w
ścięgnach i pod skórą, w miejscach narażonych na drażnienie lub ucisk (np. na
powierzchni wyprostnej przedramienia).
U niektórych chorych obserwujemy również zapalenie naczyń w obrębie skóry,
nerwów lub narządów wewnętrznych.
Zmianom stawowym i naczyniowym towarzyszyć mogą objawy nieswoiste: uczucie
rozbicia, stany podgorączkowe, nadmierna potliwość, plamy barwnikowe na
grzbiecie dłoni, zmatowienie paznokci i ich łamliwość, powiększenie węzłów
chłonnych.
Rozpoznanie choroby
Kryteria rozpoznawcze, według American College of Rheumatology (ACR),
są następujące:
1. Poranna sztywność stawów, trwająca przynajmniej godzinę.
2. Zapalenie obejmujące trzy lub więcej grup stawowych.
3. Zapalenie stawów dłoni albo palców.
4. Symetryczne zapalenie stawów.
5. Guzki reumatyczne.
6. Obecność czynnika reumatoidalnego (RF) we krwi.
7. Typowe zmiany radiologiczne dłoni.
RZS można uznać za rozpoznane u chorego, jeśli stwierdzimy co najmniej cztery z
siedmiu powyższych kryteriów, przy czym kryteria 1-4 muszą utrzymywać się
przynajmniej przez sześć tygodni.
Okresy zaawansowania choroby
1. Niewielka osteoporoza (widoczna w badaniu rtg) w obszarze
zmienionego stawu.
2. Dodatkowo zaniki mięśni w otoczeniu stawu.
3. Dodatkowo zniszczenie chrząstki i kości.
4. Dodatkowo zesztywnienia kostne.
Podczas badań
laboratoryjnych stwierdza się odchylenia w postaci wzrostu wartości
OB i CRP, niedokrwistość z niedoboru żelaza i nadpłytkowość.
W badaniach immunologicznych pojawia się czynnik reumatoidalny (RF), wykrywany u
około 70-80% chorych, krążące kompleksy immunologiczne u około 50% oraz
przeciwciała
przeciwjądrowe u 30-40%.
Badania radiologiczne ujawniają osteoporozę okołostawową, zwężenie szpar
stawowych, nadżerki i zrosty kostne.
Scyntygrafia stawów i kości wykazuje wczesne stany zapalne błony maziowej oraz
zmiany w chrząstkach i stawach.
Odchylenia od normy ujawnia też artroskopia z
biopsją błony maziowej i oceną histopatologiczną.
Powikłania
są wielorakie. W obrębie stawu następuje zniszczenie chrząstki,
zniszczenie powierzchni stawowych, uszkodzenie aparatu więzadłowego, trwałe
zniekształcenie stawów, przykurcze zgięciowe i odchylenie łokciowe palców.
Występuje zespół cieśni nadgarstka. Zapalenie błony maziowej pochewek
ścięgnistych, przebiegających w obrębie nadgarstka, może powodować ucisk na nerw
pośrodkowy. Pojawiaja się zaburzenia czucia kciuka, wskaziciela, palca
środkowego, a nawet zanik mięśni kłębu kciuka.
Torbiele Bakera występują w obszarze dołu podkolanowego (przepuklina torebki
stawowej stawu kolanowego). Możemy je rozpoznać w badaniu USG. Pęknięta torbiel
podkolanowa może
przypominać zakrzepicę żył głębokich.
Powikłania ogólnoustrojowe są szczególnie niebezieczne: wysiękowe zapalenie
opłucnej; zapalenie osierdzia i (lub) wsierdzia; zapalenie mięśnia sercowego
(zmiany w EKG mogą naśladować zawał mięśnia sercowego); zapalenie twardówki oraz
suche zapalenie spojówek i rogówki;
niedokrwistość z niedoboru żelaza; rumień dłoniowy; wtórna skrobiawica nerek,
prowadząca do zespołu nerczycowego i niewydolności nerek; zapalenie naczyń
palców (mogące prowadzić do martwicy palców); zapalenie naczyń zaopatrujących
nerwy, powodujące polineuropatię; guzki w narządach wewnętrznych.
Leki roślinne
stosowane w reumatoidalnym zapaleniu stawów (gośćcu):
Kora wierzby(Salicis cortex)
Już Dioskurides stosował korę wierzby w stanach zapalnych stawów. W roku 1830
Leroux wyizolował z kory Salix helix L., związek o charakterze fenolowym, i
nazwał go salicyną. Farmakopea Polska VI podaje, że surowiec powinien zawierać
nie mniej niż 1% glikozydów fenolowych, w przeliczeniu na salicynę. Jako źródło
surowca zaleca korę młodych pędów wierzby białej (Salix alba L.), wierzby
purpurowej (Salix purpurea L.) lub innych gatunków Salix L., zebraną na wiosnę,
w okresie początkowej wegetacji, przed rozwojem liści. Badania fitochemiczne
wykazały, że największa ilość związków salicylowych (aż 11%) występuje w korze
wierzby purpurowej. W innych gatunkach wierzb zawartość salicylanów jest niższa:
Salix fragilis około 5%, Salix
caprea 4%, Salix alba 2-3%.
Salicyna jest prolekiem i dopiero w górnym odcinku
jelita cienkiego ulega enzymatycznej hydrolizie do saligeniny (alkohol
salicylowy), która jest dobrze
wchłaniana do naczyń włosowatych i dopiero
w wątrobie utleniana jest do kwasu salicylowego.
Wykazuje on działanie przeciwzapalne (hamuje syntezę prostaglandyn),
przeciwbólowe i przeciwgorączkowe.
W przeciwieństwie do syntetycznych pochodnych kwasu salicylowego, nie
obserwujemy uszkodzeń śluzówki przewodu pokarmowego. Salicyna
podawana doustnie, nawet w dawce 5mmol/kg, nie powodowała uszkodzenia błony
śluzowej żołądka u szczurów.
Kora wierzby zawiera również garbniki i flawonoidy.
Garbniki wykazują aktywność przeciwzapalną,
przeciwbakteryjną, a także właściwości uszczelniające
naczynia włosowate. Flawonoidy działają przeciwzapalnie, są naturalnymi
antyoksydantami oraz prawdopodobnie wspomagają działanie salicylanów.
W Polsce dostępne są standaryzowane preparaty zawierające korę wierzby (np.
Salicortex), zawierające określoną ilość związków farmakologicznie czynnych.
Kwiat wiązówki (Ulmariae flos)
W roku 1839 R. Piria wykrył w kwiatach wiązówki błotnej kwas salicylowy. Obecnie
wiemy, że zawierają
one również inne związki fenolowe: spireinę (aldehyd salicylowy) oraz salicynę,
przenikające do krwi i powodujące działanie przeciwzapalne oraz przeciwbólowe. W
surowcu występują również flawonoidy (spireozyd, hyperozyd, rutyna), garbniki
oraz olejek. Odwary i napary z kwiatu działają
przeciwzapalnie i przeciwbólowo w stanach zapalnych stawów.
Dzika róża (Rosa canina)
Odpowiednie odmiany rosnące w Danii zawierają substancję o nazwie GOPO, która
wykazuje działanie
przeciwzapalne i przeciwbólowe w dolegliwościach
stawowych, potwierdzone badaniami klinicznymi. GOPO jest galaktolipidem
(galaktoza
+ kwasy tłuszczowe). W Polsce, w Czaplinku na Pomorzu, powstanie eksperymentalna
plantacja
gatunku, zawierającego odpowiednią ilość tego związku. Wysoka temperatura
niszczy składniki odpowiedzialne za działanie i dlatego technologia
przygotowania surowca musi uwzględnić niskie
temperatury.
Topola
Jej kora, liście i pączki zawierają glikozydy fenolowe:
salicynę, populinę (glikozyd saligeniny w połączeniu
z kwasem benzoesowym), salicylopopulinę.
Działanie populiny jest podobne do opisanej powyżej salicyny.
Diabelski pazur
Jego korzeń (Harpagophyti radix) zawiera m.in. harpagozyd oraz harpagid.
Harpagozyd wykazuje działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe. Harpagid
działa przeciwartretycznie u zwierząt z wywołanym
doświadczalnie artretyzmem.
Cedr
Olejek z jego drewna (Cedrus deodara), podawany szczurom per os ,hamował rozwój
ostrych i przewlekłych
stadiów artretyzmu.
Imbir
Jego kłącze (Zingiberis Rhizoma) wykazuje prawdopodobnie
działanie przeciwzapalne (przeciwreumatyczne),
związane z obecnością gingeroli. Sugeruje
się również możliwość hamowania procesów degeneracyjnych w chrząstkach
stawowych.
Gorczyca biała, Pieprzowiec
Nasiona gorczycy (Sinapis albae semen), tak jak i owoc pieprzowca (Capsici
fructus) korzystnie wspomagają
leczenie w stanach zapalnych stawów, o czym wiadomo od dawna. Obecnie
zastosowane są miejscowo, np. w postaci maści.
|
Cedrus deodara - cedr himalajski
|
Filipendula ulmaria - wiązówka błotna
|
Sinapis alba - gorczyca jasna
|
Capsicum annuum - pieprzowiec roczny
|
|
Lek. med., mgr farm. Jarosław Struczyński
- Centrum Fitoterapii
Piśmiennictwo
Akao T., Yoshino T., Kobashi K., Hattori M. Evaluation of salicin as antipyretic
prodrug that does not cause gastric injury. Planta Med., nr 68/2002; "Farmakopea
Polska VI", Wwa 2002; Herold G. Medycyna
wewnętrzna. PZWL, Wwa 2002; Kohlmünzer S. Farmakognozja.
PZWL, W-wa 2000; [red.] Kostowski W. Farmakologia. PZWL, Wwa 2001; Kowalski K.
Dzika róża na plaży. "Rzeczpospolita", 9 IX 2004; Krauze-Baranowska M.,
Skwierawska J., Pobłocka L. Właściwości
lecznicze cedrów - historia i współczesność. "Postępy Fitoterapii",
nr 1/2003; Lutomski J., Alkiewicz J. Leki roślinne. PZWL, Wwa 1993; The Merck
Manual. Podręcznik diagnostyki i terapii. Wyd. Med. Urban&Partner, Wrocław
2001; Ożarowski A. Wierzba purpurowa
jako roślina lecznicza. "Herba Polonica", nr 2/1997; Rośliny lecznicze w
fitoterapii. Wyd. IRiPZ, Poznań 1994; Samochowiec L. Kompendium ziołolecznictwa.
Wyd. Med. Urban&Partner,Wrocław 2002; Smolarz H. D., Sokołowska-Woźniak A.
Aktywność farmakologiczna
wyciągów z Filipendula ulmaria i Filipendula hexapetala.
"Postępy Fitoterapii", nr 4/2001; [red.] Strzelecka H., Kowalski J. Encyklopedia
zielarstwa i ziołolecznictwa. PWN, Wwa 2000; [red.] Wojtczak A. Choroby
wewnętrzne. PZWL, Wwa 1995; Zielonka A., Łoniewski I., Samochowiec L., Juźwiak
S. Właściwości farmakologiczne
standaryzowanego wyciągu z kory wierzby (Cortex salicis ). "Postępy
Fitoterapii", nr 2/2000.
Ragocyty - granulocyty płynu stawowego, które
sfagocytowały kompleksy immunologiczne z IgG i czynników
reumatoidalnych. |
RF [rheumatoid factor - czynnik reumatoidalny] -
stwierdzany jest również
w schorzeniach ziarniniakowych, przewlekłych zakażeniach, zapaleniu wątroby,
sarkoidozie, podostrym bakteryjnym zapaleniu
wsierdzia.
|
|