Pomarańcza

Pomarańcza nie tuczy... 100 g owocu to tylko 44 kcal. Dodatkowo pomarańcze są „podejrzewane” o spowalnianie tempa starzenia się.

Kupując ją, nie zdajemy sobie na ogół sprawy, że ten popularny i lubiany u nas owoc ma wielu krewniaków, mniej w Polsce znanych. Mówiąc pomarańcza, mamy bowiem na myśli głównie pomarańczę słodką (chińską). A jest jeszcze przecież pomarańcza gorzka (zwana kwaśną, dziką, hiszpańską lub bigarradą), trójlistkowa, bergamota, olbrzymia i ich liczne krzyżówki.

Pomarańcza chińska Citrus sinensis
O słodyczy jej owoców informują chińskie rękopisy sprzed 4 tysięcy lat. Źródła historyczne nie wspominają jednak, by rosła gdzieś dziko. Powstała więc zapewne ze skrzyżowania różnych odmian innych gatunków roślin cytrusowych, np. mandarynki czy pomarańczy kwaśnej.
Na przełomie XV i XVI w. żeglarze przywieźli pomarańczę z Indii do Hiszpanii i Włoch. Pod koniec XVIII w. pierwsze pomarańczowe plantacje powstały w Hiszpanii, a pod koniec XIX w. we Włoszech. Gaje pomarańczowe opasały całą kulę ziemską, jednak pomarańcza podbiła świat dopiero 100 lat temu.
Drzewo pomarańczy jest wiecznie zielone, rośnie w tropikach i subtropikach. Osiąga wysokość do około 6-7,5m. Liście są ciemnozielone, błyszczące. Kwiaty delikatne, niewielkie, z reguły białe, pięciopłatkowe, wspaniale pachną. Z kwiatów rozwijają się owoce jagodowe.
Owoc pomarańczy tworzy się z zalążni podzielonej na 10-13 komór (segmentów). Składa się z trzech warstw: egzokarpu, mezokarpu i endokarpu. Egzokarp to zewnętrzna część skórki, zwana flawedo. Tu znajdujemy dużą ilość olejków eterycznych. Mezokarp to wewnętrzna, biała, gruba, gąbczasta część skórki, zwana albedo. Nie zawiera gruczołów z olejkami eterycznymi, ale jest bogata w witaminę C i pektyny. Mezokarp jest jadalny. Endokarp stanowi wewnętrzną warstwę ściany zalążni. Zbudowany jest z segmentów, których wnętrze składa się z pęcherzyków wypełnionych sokiem. Jest to jadalna i bardzo smaczna część owocu cytrusowego. W jej centralnej części znajdują się nasiona.
Barwa skórki małych zawiązków oraz wyrośniętych, lecz niedojrzałych owoców jest intensywnie ciemnozielona, w miarę dojrzewania staje się pomarańczowa, ale nie zawsze.

Fachowcy pobierają próbki owoców, badają je. Gdy stężenie cukru w soku osiągnie dostatecznie wysoki poziom, a stężenie kwasów dostatecznie się obniży - zarządza się zbiór.
Jak widać, nawet pomarańcza o zielonej skórce może być pełnowartościowym, dojrzałym owocem. Rynek ma jednak swoje prawa. Ludzie chcą, by pomarańcza była... pomarańczowa. Nic więc dziwnego, że w USA dojrzałe, acz zielone pomarańcze są pokrywane pomarańczowym barwnikiem! Na każdym barwionym owocu wybija się stempelkiem napis Color added (kolor dodany). Innym sposobem na uzyskanie odpowiedniego wybarwienia pomarańczy jest umieszczenie owoców na 2-3 dni w atmosferze z niewielką domieszką etylenu.

Słodkie odmiany
Wśród odmian pomarańczy słodkiej można wyróżnić cztery grupy. Pomarańcze białe (Blond) to odmiany o białawożółtym miąższu i jasnopomarańczowej skórce. Owoce mają smak kwaskowaty i zawierają dużo pestek. Pomarańcze pępkowe (Nawels) należą do najsmaczniejszych, deserowych. Na wierzchołku owocu, pod skórką, znajduje się dodatkowy, nierozwinięty owoc, tzw. pępek, który powstał na tej samej osi, z dodatkowego kompletu owocolistków. W owocach takich przeważnie nie ma pestek, a skórka dość łatwo odchodzi od miąższu. Pomarańcze malinowe (czerwone, krwiste) dzielą się na półkrwiste i pełnokrwiste. Ich miąższ ma barwę od jasnoczerwonej, poprzez ciemnoczerwoną, do krwistofioletowej. Smak różni się nieco od smaku pomarańczy białych i pępkowych. Pomarańcze cukrowe mają bardzo słodki miąższ, nie zawierający kwasów. Owoce takie są jednak niesmaczne.

Bogactwo składników
Pomarańcze zawierają średnio 84,3% wody. Na 100 g części jadalnych przypada 0,9 g białka, 11,3 g węglowodanow, z tego sacharozy - 3,9 g, błonnika pokarmowego - 1,9 g; ponadto 0,2 g tłuszczu, 0,02 g kwasow tłuszczowych nasyconych, 0,04 g jednonienasyconych i 0,04 g wielonienasyconych. Nie zawierają cholesterolu. Za to w ich miąższu występują kwasy organiczne (głownie kwas cytrynowy od 0,5% do 2,5%), fitoncydy, olejki eteryczne, a także składniki mineralne (sod, potas, wapń, magnez, cynk, żelazo, fosfor) i witaminy (A, β-karoten, B1,B2, PP, M, E i C - oko.o 49‰). W odmianach o krwistoczerwonym miąższu występuje rownież znaczna ilość pochodnych antocyjanow.
Pomarańcza nie tuczy... 100 g owocu to tylko 44 kcal. Dodatkowo pomarańcze są „podejrzewane” o spowalnianie tempa starzenia się.

W lecznictwie
wykorzystywana jest pomarańcza gorzka Citrus aurantium ssp. amara. Jej owocnia i niedojrzałe owoce zawierają olejek bogaty w terpeny, gorzkie triterpeny (limonidy), flawonoidy pochodne flawanu (narynginę, neohesperydynę i auranetynę) również o smaku gorzkim oraz pochodne flawonu (rutynę). Stosowane są jako środek aromatyczno-gorzki pobudzający łaknienie, do przygotowania nalewek i ekstraktów wchodzących w skład preparatów poprawiających trawienie.

Olejek pomarańczowy
Oleum Aurantii pozyskiwany jest ze świeżej naowocni słodkiej pomarańczy Citrus sinensis. Ma miły aromat i łagodny smak. Zawiera (+)limonen (ok. 90%), cytral, aldehyd n-decylowy, cytronellol, terpineol, ester metylowy kwasu antranilowego, kumaryny. Wykazuje działanie przeciwdrobnoustrojowe. Może być używany jako środek odkażający w chorobach jamy ustnej i górnych dróg oddechowych (inhalacje), a także jako środek łagodzący nerwobóle, wpływający relaksująco na mięśnie i odprężająco na system nerwowy (świetny dodatek do kąpieli). Ze względu na zawartość niektórych terpenów i kumaryn, może działać jako alergen kontaktowy. Użytkowany jest również w przemyśle perfumeryjnym, cukierniczym i przy wyrobie likierów.

Krzyżówki
Spośród licznych krzyżówek wymieńmy między innymi: limekwat (krzyżówka pomarańczy gorzkiej z kumkwatem), grejpfrut (krzyżówka pomarańczy gorzkiej z pompelą lub mutacja pompeli), cytrangę (krzyżówka pomarańczy słodkiej z pomarańczą trójlistkową), klementynkę (krzyżówka pomarańczy gorzkiej z mandarynką) i tangelę (krzyżówka mandarynki z grejpfrutem).

Na Boże Narodzenie
Drzewka cytrusowe są modnym elementem wystroju wnętrz nie tylko podczas Świąt Bożego Narodzenia. Kupujemu je w sklepach ogrodniczych lub nawet w zwykłych kwiaciarniach. Jeżeli taki zakup przekracza możliwości naszego portfela, można poprosić właściciela owocującego okazu o sadzonkę lub uprawiać z pestki. W tym przypadku na owoce trzeba czekać bardzo długo (nawet kilkanaście lat), ale takie chowanie od małego sprawia najwięcej przyjemności. Pestkę trzeba zaraz po wyjęciu z dojrzałego owocu umieścić w wilgotnym podłożu, a następnie ustawić w temperaturze 23„C. Po miesiącu z pestki powinien rozwinąć się ulistniony pęd. Później drzewko rośnie i cieszy oczy żywą zielenią liści. Po latach oczekiwania nadchodzi czas na nagrodę: drzewko zakwita i wypełnia pomieszczenie słodkim zapachem.

mgr inż. Monika Karabela

Autorka ukończyła Wydział Ogrodniczy Akademii Rolniczej w Lublinie. Interesuje się roślinami przyprawowymi i leczniczymi.