FORUM NAUKOWE W GDAŃSKU Fitoterapia - osiągnięcia i poszukiwania

15 listopada Centrum Fitoterapii zorganizowało forum naukowe Fitoterapia - osiągnięcia i poszukiwania. Było to pierwsze z cyklu zaplanowanych spotkań, które służyć mają integracji środowiska lekarskiego, farmaceutycznego, przedstawicieli instytucji naukowych i państwowych oraz producentów i dystrybutorów - wokół aktualnych zagadnień ziołolecznictwa w Polsce i na świecie.

Program forum obejmował kierunki rozwoju nowoczesnej fitoterapii, możliwości zdobywania informacji oraz kształcenia, a także formalnoprawne aspekty wytwarzania i dystrybucji leku roślinnego.
Obradom przewodniczyła prof. Halina Strzelecka. We wstępie do obrad i dyskusji profesor Strzelecka podkreśliła konieczność zmniejszania dystansu między lekiem syntetycznym a roślinnym, m.in. poprzez rozwój krajowego przemysłu zielarskiego oraz podnoszenie kwalifikacji lekarzy i farmaceutów w zakresie fitoterapii.
W wystąpieniu Leczenie i poradnictwo fitoterapeutyczne prof. dr med. Wojciech Kasprzak* przedstawił krótki zarys historyczny wykorzystania leku pochodzenia roślinnego w terapii począwszy od medycyny ludowej oraz praktyk stosowanych przez zielarzy, w klasztorach i uzdrowiskach. Następnie omówił znaczenie leku roślinnego we współczesnej medycynie. W sposób szczególny podkreślił możliwości wynikające z zastosowania leków ziołowych jako uzupełnienia chemioterapii w takich dziedzinach, jak gastroenterologia (PPI + siemię lniane, mesalazyna + tanina), pulmonologia (antybiotyki + czosnek), ginekologia (hormony + fitohormony), urologia (finasteryd + kora śliwy, pestki dyni), a także w neurologii, psychiatrii, kardiologii i terapii paliatywnej. Profesor Kasprzak zwrócił uwagę na to, iż miejsce, jakie zajmuje fitoterapia we współczesnej medycynie zależy w dużej mierze od działań, podejścia i współpracy środowiska lekarskiego, naukowego i farmaceutycznego. W tym kontekście przedstawił obecne i postulowane sposoby kształcenia lekarzy, farmaceutów i dystrybutorów zarówno w zakresie kształcenia dyplomowego, podyplomowego, jak i zainteresowania działalnością naukową, ze szczególnym podkreśleniem roli badań naukowych - w tym badań klinicznych - i specjalistycznych kongresów. Równolegle do tychże działań edukacyjnych dla leku roślinnego wypracować należy optymalne metody promocji, m.in. poprzez organizację kongresów naukowych, sejmików i targów zielarskich, rozpowszechnianie wydawnictw medycznych oraz rzetelne propagowanie fitoterapii w czasopismach powszechnych i promocję leku roślinnego w różnych grupach środowiska lekarskiego. Profesor Kasprzak omówił optymalne formy poradnictwa w fitoterapii, przedstawiając specyfikę porady lekarskiej, zielarskiej, aptecznej, prasowej, a nawet sąsiedzko-przyjacielskiej. Przypomniał również stosowane drogi dystrybucji leku roślinnego - poprzez apteki, sklepy zielarskie, zielarzy - zakonników, a także tak ryzykowną formę, jaką jest akwizycja czy sprzedaż preparatów ziołowych poprzez Internet. Te wątki wypowiedzi wywołały gorącą dyskusję. Akcentowano w niej zagrożenia wynikające z wprowadzania na rynek "cudownych" leków niewiadomego pochodzenia, z rozpowszechniania nierzetelnych informacji na temat surowców i leków roślinnych, a także z niedostatków kształcenia akademickiego w zakresie fitoterapii. W tym kontekście pozytywnie została przyjęta informacja prof. Ireny Matławskiej z poznańskiej Akademii Medycznej o zorganizowaniu przez nią dla grupy studentów wydziału lekarskiego zajęć fakultatywnych z zakresu leku roślinnego.
W referacie Wytwarzanie i dystrybucja leków ziołowych mgr farm. Janina Mańko** przedstawiła wybrane aspekty nowego prawa farmaceutycznego. Omawiając główne zmiany wprowadzone w nowej ustawie, podkreśliła m.in. znaczenie bardzo precyzyjnie sformułowanej definicji leku roślinnego, która powinna pozwolić na utrzymanie pozycji leku roślinnego na rynku. Ważnym elementem nowego prawa farmaceutycznego jest też stworzenie korzystnych warunków dla działań inspektorów do spraw wytwarzania, co daje gwarancję dobrej jakości produktu leczniczego. W wystąpieniu został również poruszony temat kontrowersyjnego zapisu o przekazaniu koncesji aptecznych poza zawód, wbrew standardom obowiązującym w większości państw UE, ze skutkiem negatywnym dla zawodu farmaceuty oraz krajowego przemysłu farmaceutycznego. Mgr Mańko przedstawiła uwagi dotyczące różnych form dystrybucji leku roślinnego, w tym także poprzez apteki-laboratoria prowadzone przez Ojców Bonifratrów specjalizujących się w medycynie, farmacji i ziołolecznictwie. Mówiąc o kanałach dystrybucji leków roślinnych zwróciła również uwagę na niebezpieczne formy rozpowszechniania specyfików ziołowych. Kontrowersje wokół nowego prawa, a szczególnie kwestie własności aptek oraz luk prawnych - uniemożliwiających podejmowanie konkretnych działań wobec nielegalnych dystrybutorów specyfików niewiadomego pochodzenia czy wobec producentów popełniających poważne nadużycia w zakresie informowania o produktach roślinnych - wywołały ponownie żywą dyskusję. Wystąpienie prof. dr hab. farm. Janiny Renaty Ochockiej*** Informacja naukowa było w pewnej mierze odpowiedzią na pytanie, jak zapobiec niedostatkom w kształceniu fitoterapeutycznym. Informacja naukowa jako zorganizowana działalność związana z gromadzeniem, przetwarzaniem i udostępnianiem wiadomości zajmuje ważne miejsce w upowszechnianiu informacji o fitoterapii i leku roślinnym. Profesor Ochocka omówiła źródła informacji naukowej dotyczącej fitoterapii i leku roślinnego w Polsce. Zadania takiej informacji to m.in. prezentacja nowych kierunków badań, monografii, nowości wydawniczych. Podkreśliła również znaczenie Internetu, w tym serwisów tworzonych przez producentów leków roślinnych oraz zawierających informacje przeznaczone dla pacjenta. Bardzo pożądane w informacji naukowej byłyby także wysoce profesjonalne bazy danych zawierające informacje kierowane do lekarzy, farmaceutów oraz studentów medycyny i farmacji.
W dyskusji po wystąpieniu profesor Ochockiej podkreślano temat aktualizacji monografii surowców roślinnych. Wiedza naukowa na temat roślin leczniczych ulega w krótkim czasie znacznemu wzbogaceniu, co prowadzi do szybkiej dezaktualizacji informacji. Na zakończenie forum mgr farm. Maria Skakujowa - główny specjalista ds. informacji naukowej w Centrum Fitoterapii - przedstawiła doświadczenia i wnioski z dotychczasowej działalności Centrum Fitoterapii ze szczególnym uwzględnieniem wniosków wynikających z bezpośrednich kontaktów z pacjentami. Odwiedziny w Centrum Fitoterapii: W ciągu czterech miesięcy od lipca do października 2002 Centrum Fitoterapii odwiedziło 1013 osób w tym 70% odwiedzających stanowiły kobiety. Wyniki te potwierdzają wnioski z wcześniejszych ankiet, iż to właśnie kobiety w większym stopniu troszczą się o zdrowie - zarówno swoje, jak i swoich bliskich. W okresie letnim zauważalny był wzrost zainteresowania Centrum Fitoterapii - dużą liczbę odwiedzających stanowili turyści przybywający z różnych stron Polski, a także z zagranicy (Belgia, Niemcy, Kanada, Rosja). Wśród osób odwiedzających CF znajdują się zarówno osoby bardzo młode, w wieku poniżej 20 lat, jak i osoby w podeszłym wieku. Najliczniejszą grupę (25,5%) stanowiły osoby w grupie wiekowej 40-49 lat - zarówno wśród mężczyzn, jak i kobiet. Znaczący jest również udział pięćdziesięcio- i trzydziestolatków (odpowiednio 22,3% i 20,1%).
Stali pacjenci:
Wyniki przeprowadzonych ankiet wskazują, iż znacząca grupa osób (24,2%) odwiedza CF systematycznie. Osoby te korzystają z porad fitoterapeuty, dokonują zakupów oraz dowiadują się o nowych preparatach ziołowych Labofarmu.
Źródła informacji o Centrum Fitoterapii:
Najczęściej pacjenci dowiadują się o Centrum Fitoterapii od rodziny i znajomych, następnie z informacji prasowych, ulotek oraz TV.
Dolegliwości i schorzenia pacjentów Centrum Fitoterapii:
Najwięcej dolegliwości zgłaszanych przez pacjentów CF związanych jest ze schorzeniami układu pokarmowego - w tym główne problemy dotyczą zaparć, otyłości i niestrawności. Na drugim miejscu pacjenci zgłaszają choroby układu nerwowego. Stany napięcia, nerwice oraz stres są przyczyną największej liczby dolegliwości. Dotykają one zarówno mężczyzn jak i kobiet we wszystkich grupach wiekowych. Wielu pacjentów skarży się na zaburzenia snu i bezsenność. Wśród pacjentów CF stosunkowo liczną grupę stanowią osoby z nadciśnieniem, z chorobami układu moczowego, w tym głównie gruczołu krokowego, a także osoby z chorobami skóry. Znacząca grupa pacjentów była zainteresowana środkami ziołowymi przeznaczonymi do stosowania w przeziębieniach i kaszlu.
Zapotrzebowanie na nowe preparaty zgłaszane przez pacjentów CF:
Informacje od osób odwiedzających CF wykorzystywane są również do ustalania kierunków prac badawczo-rozwojowych. Zgłaszane przez pacjentów CF zapotrzebowanie na nowe preparaty znajduje odbicie w pracach nad nowymi preparatami oraz w działaniach rejestracyjnych. Obecnie zarejestrowane są trzy rodzaje ziół do zaparzania, na które zgłaszane było zapotrzebowanie (babka płesznik, ziele krwawnika, kwiatostan głogu). Pozostałe preparaty są w fazie rejestracji (Hiposem - tabletki z owocu kasztanowca, Akatus - tabletki z owocu Agni casti oraz zioła do zaparzania: liść mącznicy, kwiat lipy, owoc róży). Omówione wystąpienia będą prezentowane w kolejnych numerach PANACEI.(MD)

*absolwent Wydziału Lekarskiego poznańskiej Akademii Medycznej. Od 1971 r pracuje w oddziałach/klinikach chorób wewnętrznych, specjalizując się głównie, poza interną, w gastroenterologii, pulmonologii i fizjoterapii. Od 1981 ordynator oddziału i kliniki chorób wewnętrznych Instytutu Medycyny Uzdrowiskowej, a od 1992 r Wielkopolskiego Centrum Chorób Płuc i Gruźlicy w Poznaniu.

** absolwentka Wydziału Farmacji w Gdańskiej Akademii Medycznej w 1971r. W latach 1991- 1996 Dyrektor Departamentu Farmacji w Ministerstwie Zdrowia. Od 1997 do 1999 r. wiceminister zdrowia i Krajowy Inspektor Farmaceutyczny.

*** absolwentka Wydziału Farmaceutycznego w Poznaniu, kierownik Katedry i Zakładu Biologii i Botaniki Farmaceutycznej, prodziekan Wydz. Farmaceutycznego Akademii Medycznej w Gdańsku, członek Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego, Polskiego Towarzystwa Botanicznego, The Phytochemical Society of Europa, zarządu Sekcji Fitoterapii Polskiego Towarzystwa Lekarskiego oraz International Union of Forest Research Organizations, unit "Parasitic flowering plants in forests".