Zioła dla niemowląt
|
Wszelkie problemy zdrowotne niemowlęcia muszą być
konsultowane z lekarzem pediatrą i
tylko z jego polecenia należy stosować domowe
przetwory ziołowe czy gotowe roślinne
środki farmaceutyczne.
|
Organizm dziecka wymaga
innego traktowania
medycznego niż
organizm dorosłego człowieka.
Również leczenie za pomocą
ziół i leków ziołowych, a także
wykorzystywanie tych środków
w celach dietetycznych lub profilaktycznych,
ma swoją specyfikę,
zgodną z etapami rozwoju
dziecka. W poprzednim numerze
PANACEI prof. dr hab. Eliza
Lamer-Zarawska przedstawiła
wymagania w zakresie dziecięcej
fitoterapii, zwracając uwagę
na właściwy wybór surowca
zielarskiego, na właściwe jego
przetworzenie i przygotowanie
odpowiedniej formy podania
przetworu ziołowego oraz na
ścisłe przestrzeganie dawek podawanych
środków, stosownie
do wieku dziecka i jego stanu
fizycznego. Ponieważ ustrój
dziecka, w zależności od etapu
rozwoju, charakteryzują pewne
odrębności morfologiczne
i fizjologiczne oraz różnice
aktywności enzymatycznej i
metabolicznej, stosowanie terapii
ziołowej u najmłodszych
pacjentów wymaga szczególnej
staranności.
W bieżącym numerze prof. Lamer-
Zarawska przedstawia fitoterapię
wieku niemowlęcego.
(Red.)
Rumianek i koper
Jest kilka surowców zielarskich
- od dawna i dość powszechnie
wykorzystywanych do leczenia i pielęgnacji dzieci
w pierwszym roku życia. Przede wszystkim należą
do nich koszyczki rumianku Chamomillae anthodium
(flos) i owoce kopru włoskiego (słodkiego)
Foeniculi fructus. Z tych surowców sporządza
się pierwsze napoje (herbatki), które można podać
dzieciom już od drugiego tygodnia życia (w postaci
naparu dodawanego do mieszanki mlecznej),
zwłaszcza dzieciom karmionym sztucznie. Herbatki
te ułatwiają m.in. usuwanie gazów jelitowych,
powodujących bolesne skurcze i bóle brzuszka (niemowlęca
kolka jelitowa), przez co działają przeciwbólowo
i uspokajająco, umożliwiając spokojny sen
niemowlęciu (i rodzicom...).
Anyżek i kminek
Dla nieco starszych niemowląt - od 3 miesiąca życia
- herbatki z kopru włoskiego i rumianku można
wzbogacać o inne surowce z tej grupy, działające
przeciwskurczowo i wiatropędnie: owoce anyżku
Anisi fructus, owoce kminku Carvi fructus, kopru
ogrodowego Anethi fructus czy kolendry Coriandri
fructus. Napary i inne przetwory (np. syropy) z
kopru włoskiego i anyżku, zawierające anetol, podaje
się też w celach leczniczych przy stanach zapalnych
górnych dróg oddechowych, jako środki
ułatwiające odkrztuszanie zapalnej wydzieliny z
dróg oddechowych. W tym celu dobrze jest dodać
do herbatek wykrztuśnych dla niemowląt kleiku
śluzowego, sporządzonego z korzeni prawoślazu
lekarskiego Althaeae radix bądź naparu śluzowego
z kwiatów ślazu dzikiego Malvae flos lub liści
babki wąskolistnej Plantaginis lanceolatae folium.
Związki śluzowe surowców powlekają oskrzela od
wewnątrz i rozrzedzają wydzielinę zapalną, ułatwiając
jej odkrztuszenie.
W biegunkach
niemowlęcych można podawać od 6 miesiąca życia
dziecka odwary z owoców czarnej jagody Myrtylli
fructus, działające zapierająco, oraz herbatki z
owoców kminku czy owoców (nasion) czarnuszki
siewnej Nigellae fructus, działających przeciwskurczowo
i przeciwbólowo. W diecie przeciwbiegunkowej
(bezmlecznej) wykorzystuje się najczęściej
zupę z marchwi ("marchwiankę") oraz przetwory
owocowo - witaminowe, takie jak kompoty jabłkowe,
jabłka pieczone, miąższ banana, herbatki witaminowe
z owoców róży dzikiej Rosae fructus, owoców
żurawiny Oxycocci fructus.
Herbatek witaminowych ani innych
przetworów zielarskich podawanych
w biegunce nie słodzi się cukrem, ale
dopuszczalny jest dodatek miodu, który
jest dobrym źródłem glukozy.
|
W zaparciach
- spotykanych dość często u niemowląt, zwłaszcza
karmionych sztucznie - dopuszczone są do użycia
jedynie łagodne środki śluzowe, z takich surowców
jak okorowane korzenie prawoślazu Althaeae
radix, nasiona babki płesznika Psyllii semen lub
babki owalnej Plantaginis ovatae semen. Z nasion
tych sporządza się kleiki na zimno i po odcedzeniu
podaje do płynnego pokarmu. Śluzy roślinne powlekają
cienką warstewką błony śluzowe przewodu
pokarmowego, a w jelicie grubym rozrzedzają
masy kałowe i ułatwiają ich poślizg, co znacznie
usprawnia procesy wydalania kału.
Surowców śluzowych nie należy używać
zbyt długo, gdyż utrudniają one
wchłanianie (w jelicie cienkim) witamin,
soli mineralnych i innych substancji,
w tym składników leków.
|
Przez to mogą spowodować przejściowe niedobory
tych związków (przede wszystkim witaminy C,
kwasu foliowego, witamin z grupy B, jonów żelaza)
w organizmie dziecka lub nawet obniżoną skuteczność
podawanych leków.
Wszelkie problemy zdrowotne niemowlęcia muszą
być konsultowane z lekarzem pediatrą i tylko z jego
polecenia należy stosować domowe przetwory ziołowe
czy gotowe roślinne środki farmaceutyczne.
W pielęgnacji
niemowląt stosuje się wiele surowców zielarskich,
przede wszystkim rumianek: w kąpielach leczniczych,
do przemywania oczu, czyszczenia noska, w
pielęgnacji jamy ustnej, także do inhalacji i w szerokiej
gamie kosmetyków niemowlęcych.
Ze względu na uniwersalny charakter rumianku,
przegląd surowców leczniczych, stosowanych dla
niemowląt, zaczynamy od tej rośliny.
Rumianek pospolity (rumianek lekarski)
Chamomilla recutita (syn.
Matricaria chamomilla)
Jest to roślina jednoroczna z rodziny astrowatych
(Asteraceae), dawniej nazywanych złożonymi
(Compositae). Występuje w Europie, Azji, Ameryce
Północnej i Australii. W Polsce rozpowszechniona
na całym obszarze kraju. Jako pospolity chwast
rośnie na miedzach, nieużytkach, niezbyt
wilgotnych łąkach, pastwiskach,
przy zabudowaniach, w
ogrodach. Bywa także uprawiana
na plantacjach. Od razu
dodajmy, że
Dla potrzeb lecznictwa pediatrycznego
rumianek lekarski powinien być uprawiany
na plantacjach kontrolowanych
przez Instytut Matki i Dziecka.
|
Rumianek w uprawie wymaga gleby średnio zwięzłej,
zasobnej w azot, potas i wapń, stanowiska słonecznego.
Rozmnażany jest z nasion.
Pędy ma silnie rozgałęzione, nagie, wzniesione do
60 cm. Liście 2-3-krotnie pierzastodzielne, o odcinkach
równowąskich. Kwiaty zebrane w koszyczki
umieszczone są pojedynczo na szczytach rozgałęzień.
Kwiaty brzeżne są białe, języczkowate, w miarę
przekwitania odchylające się ku dołowi. Kwiaty
środkowe są żółte, rurkowate, liczne, ułożone na
stożkowatym, wewnątrz pustym dnie koszyczka.
Rumianek lekarski tym różni się od gatunków podobnych
- z rodzaju rumianów (Anthemis L., np.
Anthemis cotula ) lub złocieni (Chrysanthemum
L.) - nie używanych
w lecznictwie, że dno koszyczka
ma stożkowato wypukłe i wewnątrz
puste.
W lecznictwie stosowany jest
koszyczek
rumianku lekarskiego Chamomillae anthodium
(flos), czyli według dawniejszego zapisu, Anthodium
Chamomillae (Flos Chamomillae). Surowiec
zbiera się na początku kwitnienia (od maja do lipca)
i bezpośrednio po zbiorze suszy rozłożony w cienkiej
warstwie w warunkach naturalnych (w cieniu i
przewiewie) lub w suszarniach, w temperaturze nie
wyższej niż 35oC. Surowiec zebrany zbyt późno rozsypuje
się podczas suszenia.
Surowiec zawiera do 1,5% olejku eterycznego, w
skład którego wchodzą głównie związki seskwiterpenowe
(chamazulen, alfa-bisabolol i jego tlenki,
farnezen, mircen i kadinen).
Poza tym w surowcu występuje
spiroeter, flawonoidy (pochodne
apigeniny, luteoliny, kwercetyny),
kumaryny oraz związki
śluzowe.
Olejek eteryczny
jest podstawowym składnikiem leczniczym rumianku.
Wykazuje działanie przeciwzapalne i przeciwalergiczne
(hamuje wyzwalanie endogennej histaminy
przy reakcji alergicznej organizmu) oraz wzmaga
aktywność fagocytową leukocytów i pobudza czynności
układu makrofagowego, przez co stymuluje
układ odpornościowy organizmu.
Ponadto surowiec działa przeciwskurczowo (spazmolitycznie)
oraz wiatropędnie, a także bakteriobójczo.
Zastosowanie pediatryczne
Napar z rumianku stanowi bardzo często pierwszy w
życiu - poza mlekiem matki - napój, jaki podaje się
małemu człowiekowi. Ma on bardzo korzystne działanie
na przewód pokarmowy dziecka, ułatwia trawienie,
znosi wzdęcia, kolkę jelitową i bóle brzuszka,
często spotykane zwłaszcza przy sztucznym karmieniu.
Jest niezastąpiony w okresie
ząbkowania, gdy odczucia bólowe
dziecka (wyrzynanie pierwszych
ząbków) potęgują się i uniemożliwiają
mu spokojny sen. Ponadto
w okresie ząbkowania nasilają
się dolegliwości przewodu pokarmowego. Spastyczne
skurcze jelit i bolesna kolka niemowlęca połączona
jest nierzadko z trudnościami w oddawaniu
stolca i nagromadzeniem w przewodzie pokarmowym
połkniętego powietrza (wzdęcia brzuszka).
Działanie wiatropędne olejku rumiankowego jest tu
bardzo przydatne, także działanie przeciwzapalne i
antyseptyczne w jamie ustnej. W okresie ząbkowania
niemowlęcia wskazane jest podawanie mu herbatki
rumiankowej - często w ciągu dnia, po łyżeczce, jeśli
już umie pić w ten sposób - aby przedłużyć bezpośrednie
działanie surowca na zmienione (niekiedy
zapalnie) i rozpulchnione dziąsła.
Dzieciom starszym
rumianek również podawany jest często, np. przy
zaburzeniach trawiennych, biegunkach, bólach żołądka
nerwicowych (jako reakcja najczęściej na rozstanie
z matką, pójście do przedszkola czy nawet
pierwszy okres szkolny).
Rumianek działa również korzystnie w upośledzonym
trawieniu, na skutek długotrwałego zażywania
leków (w tym antybiotyków) lub przy zmniejszonej
tolerancji na niektóre składniki pożywienia. Obserwuje
się, zwłaszcza przy częstym piciu herbatki rumiankowej
przed snem, działanie kojące surowca,
ułatwiające też zasypianie.
Rumianek bardzo często jest używany zewnętrznie,
np. do kąpieli codziennej niemowląt, obmywania
krocza podczas przewijania, także do kąpieli leczniczych
w przypadku krzywicy, odparzeń skóry, w
wyprysku alergicznym, pokrzywce, w skazie atopowej
skóry (w świerzbiączce), przy świądzie skóry,
przy podrażnieniu skóry przez nadmierne przebywanie
na słońcu, w okładach (na miejsca ukąszone
przez owady). Świeżo przygotowane napary
rumiankowe stosuje się do przemywania oczu
zdrowych (w celach higienicznych i prewencyjnie
dla ochrony przed bakteriami) lub przy zapaleniu
spojówek. Przymoczki z mocniejszego naparu rumiankowego
stosuje się przy pleśniawkach w jamie
ustnej. Starszym dzieciom napary z rumianku mogą
służyć do płukania gardła przy stanach zapalnych,
anginie, także przy stanach zapalnych jamy ustnej
i bolesnych nadżerkach.
Inhalacje z rumianku
stosuje się w stanach zapalnych górnych dróg oddechowych.
Gdy niemowlę ma kaszel, sapkę, jest
przeziębione lub gorączkuje i jest w
trakcie leczenia, dobrze jest dla dezynfekcji
powietrza rozwieszać w pobliżu
łóżeczka dziecka (ale nie nad nim) pieluszkę
lub gazę zmoczoną w gorącym,
parującym naparze rumiankowym, aby
dziecko oddychało lotnymi substancjami
surowca.
|
Można też usiąść z dzieckiem na kolanach obok
naczynia z gorącą, parującą wodą, do której dodano
kilka kropli olejku rumiankowego, okryć głowę
prześcieradłem lub ręcznikiem kąpielowym i w tym
prowizorycznym "namiocie" pooddychać przez kilka
minut, wspólnie z dzieckiem, aromatyczną parą
rumiankową, działającą przeciwbakteryjnie.
Jedynym przeciwwskazaniem w stosowaniu
rumianku u niemowląt i dzieci
starszych jest stwierdzona alergia na
ten surowiec.
|
Wbrew obiegowym opiniom, że rumianek lekarski
może uczulać, nie jest to prawdą, o ile surowiec
(koniecznie apteczny!) pochodzi z pewnego źródła
(kontrolowanej plantacji) i nie zawiera domieszki
tzw. "rumianku psiego" Anthemis cotula, zawierającego
alergogenny składnik olejku - anthecotulid,
który daje odczyny alergii kontaktowej (skórnej).
Uczulenia
U dzieci, tak jak i u dorosłych, dość często spotykane
jest uczulenie na pyłki lub kontakt (dotyk) z
roślinami z rodziny Compositae. Najczęściej powodem
tych uczuleń są bylice z rodzaju Artemisia, np.
bylica zwyczajna Artemisia vulgaris lub piołun Artemisia
absinthium.
W przypadkach dzieci, u których stwierdza się nadwrażliwość
na rośliny z rodziny Compositae - lub
gdy ich matka jest uczulona na te rośliny, nie zaleca
się również podawania rumianku lekarskiego (możliwe
jest wtedy tzw. "krzyżowe" uczulenie).
Napar
Pół lub jedną łyżkę stołową kwiatów rumianku należy
zalać szklanką wrzącej wody i zaparzać pod przykryciem
w ciągu 15 minut (na parze lub w termosie),
następnie przecedzić. Podawać do picia ciepły
napar, niemowlętom po łyżeczce lub łyżce (zależnie
od wieku) kilka razy dziennie, dodając do mleka
lub po rozcieńczeniu wodą (do koloru jasnożółtego)
jako samodzielny napój do picia. Można osłodzić,
najlepiej miodem, lub dodać parę kropli soku z cytryny,
gdy niemowlę już przyjmuje ten soczek.
Podobnie przygotowuje się napar mocniejszy (z 2
łyżek kwiatów rumianku na 1,5 szklanki wody) do
okładów, przemycia oczu, niekiedy do lewatyw (ze
wskazań lekarskich).
Do kąpieli niemowlęcia sporządza się napar z 30-
50 g surowca na wanienkę wody.
Wiele specyfików kosmetycznych i leczniczych
przeznaczonych dla dzieci, w tym dla niemowląt,
jest przygotowywanych z olejku rumiankowego. Są
to oliwki (o zabarwieniu niebieskim, gdyż chamazulen,
główny składnik olejku rumiankowego, ma
ten kolor), płyny do kąpieli, szampony do włosów
(dają złocisty odcień blond włosom), mydła zwykłe
i mydła lecznicze (np. przeciwświądowe), zasypki,
pudry, kremy, maści, a dla dzieci starszych płyny do
płukania jamy ustnej, pasty do zębów itd.
Preparaty rumiankowe są przeciwwskazane
w przypadkach stwierdzonej
nadwrażliwości na rośliny z rodziny
Compositae.
|
prof. dr hab. Eliza Lamer-Zarawska
-kierownik Katedry Biologii i Botaniki Farmaceutycznej
Akademii Medycznej we Wrocławiu
 |
Prof. dr hab. Eliza Lamer-Zarawska jest od 1981
roku kierownikiem Katedry Biologii i Botaniki Farmaceutycznej
Akademii Medycznej we Wrocławiu. Jest profesorem nauk farmaceutycznych z zakresu farmakognozji. W latach
1987-93 pełniła funkcję Prodziekana Wydziału Farmaceutycznego AM we Wrocławiu. Od roku 1998 nadal
jest członkiem Komisji Leku Naturalnego i Biotechnologii w Komitecie Nauk o Leku PAN. Opublikowała ponad
200 oryginalnych prac twórczych i przeglądowych, 8 książek popularnonaukowych z zakresu ziołolecznictwa i
kosmetyki naturalnej, 7 patentów, w tym 2 patenty wdrożone do produkcji leków, m.in. Oeparol (olej leczniczy z
nasion wiesiołka dziwnego Oenothera paradoxa Hudziok, odmiany wrocławskiej -
Amar).
|
|