Panacea Nr 4 (5), październik 2003 strona: 29

Do odbiorców w całym kraju trafia obecnie Farmakopea Polska VI. Jest więc okazja, by czytelnikom PANACEI, którzy nie zajmują się zawodowo medycyną, farmacją czy fitoterapią, wyjaśnić znaczenie tej publikacji. Trudno sobie wyobrazić we współczesnym świecie brak regulacji prawnych i norm w produkcji leków oraz w odniesieniu do surowców, z których te leki powstają. Dostrzegano zresztą ten problem od początków istnienia medycyny. Herbarze (zielniki), które mają już ponad 500-letnią tradycję, były również próbą opisu, usystematyzowania i objaśnienia "ogrodów zdrowia".
Współcześnie mamy do czynienia z ogromnym rynkiem leków - zarówno chemicznych, jak i roślinnych. W interesie ludzkiego zdrowia i życia leży ich systematyzacja i opis, a w razie potrzeby dyskwalifikacja tych środków, których właściwości tera peutyczne są bardzo wątpliwe, a niekiedy mogą one wręcz szkodzić zdrowiu (vide "modne" dziś "chińskie herbatki" niewiadomego pochodzenia i w niewiadomy sposób przyrządzane). Farmakopea (gr. phármakon = lekarstwo, pharmakopoiía) to oficjalnie, urzędowo zatwierdzony spis leków i surowców leczniczych, ze znormalizowanym opisem ich właściwości, sposobów przechowywania, dawkowania, metod ich identyfikacji, wykrywania zanieczyszczeń i podróbek. Umieszczenie leku w takim spisie jest rodzajem świadectwa, także warunkiem legalnego obrotu. Farmakopea może dotyczyć tylko jednego kraju (f. narodowa) lub większego obszaru, na podstawie międzynarodowych uzgodnień.
Pierwsza polska farmakopea narodowa została wydana po raz pierwszy w 1817 r., jako Pharmakopea Regni Poloniae. Ze względu na warunki polityczne, następna farmakopea polska ukazała się dopiero w roku 1937 (FP II). Po zakończeniu wojny dodrukowano tylko jej przewojenne wydanie (1946). FP III ukazała się w roku 1954 (uzupełnienia do niej w latach 1956, 1959 i 1962). Dwutomowa FP IV ukazała się w roku 1965 (t. 1) i 1970 (t. 2), uzupełnienie w 1973 r. Obowiązująca do niedawna FP V wydawana była przez całą dekadę lat 90. (t. 1 w 1990 r., t. 5 w 1999).
Podstawą prawną obecnego wydania jest art. 25 ustawy z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne (Dz. U. Nr 126, poz. 1381, z późniejszymi zmianami). Zgodnie z ustawą Farmakopea Polska określa podstawowe wymagania jakościowe oraz metody badania produktów leczniczych i ich opakowań oraz surowców farmaceutycznych, a także (na podstawie art. 2 pkt 10 ustawy) zawiera przepisy do przygotowania leków aptecznych. Obecna farmakopea zawiera aż 1053 monografie szczegółowe (111 wiecej niż poprzednia). Wśród nich odnajdujemy 73 monografie surowców roślinnych (pozycje od 827 do 908). Najwięcej monografii dotyczy oczywiście monografii substancji chemicznych i ich preparatów, na których się opiera współczesna terapia. Inne monografie dotyczą substancji pomocniczych (92), preparatów galenowych (80), antybiotyków (67) i wyrobów medycznych (14). Komisją Farmakopei Polskiej kieruje jej przewodniczący - prof. dr hab. Witold Wieniawski. W komisji pracuje 19 wybitnych postaci polskiego środowiska medycznego, m.in. znana czytelnikom PANACEI prof. dr hab. Halina Strzelecka. Farmakopea jest dziełem zbiorowym, wymagającym ogromnej pracy, której wyniki są wielokrotnie weryfikowane, m.in. poprzez koreferaty projektów monografii. Komisję wspierają podkomisje i zespoły, podejmujące problemy szczegółowe, m.in. Podkomisja Chemiczna, Podkomisja Postaci Leku, Zespół Farmakoterapeutyczny, Zespół Metod Biologicznych i inne. Dodajmy do tego kilkudziesięciu specjalistów współpracujących z komisją.
Warto, by do Farmakopei Polskiej zaglądali od czasu do czasu także niefachowcy, by się przekonać, jak wielką i pożyteczną pracę wykonują ludzie, których zadaniem jest czuwanie nad jakością i skutecznością środków medycznych, przywracających nam zdrowie.
Farmakopea Polska VI (FP VI 2002 - druk ukończono w roku 2003). Wyd. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych oraz Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa 2002. Nakład 9 tys. egz.

Stanisław Dłużewski

Farmakopea Kościuszkowska - pierwsza tego rodzaju publikacja w Polsce, wydana w roku 1794 jako Polska Farmakopea Wojskowa i Szpitalna. Spisana po łacinie, dedykowana Tadeuszowi Kościuszce. Farmakopee narodowe - najbardziej znane z nich to British Pharmakopeia (BP), Pharmacopeea of the US (USP) oraz Deutsches Arzneibuch (Niemiecka Księga Leków, DAB).
Farmakopea Europejska - Pharmakopea Europea (Ph. Eur.) - spis obowiazujący w Unii Europejskiej, oparty na konwencji o Farmakopei Europejskiej. Nabiera szczególnego znaczenia w okresie rozszerzania Unii. Obecna Farmakopea Polska VI w znacznym stopniu opiera się już na normach ustalonych dla Ph. Eur.
Pharmacopea Internationalis - międzynarodowa f., wydawana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), przede wszystkim dla potrzeb tych krajów, które nie wydają swojej f. narodowej.
monografia szczegółowa - zawarty w farmakopei szczegółowy opis, odnoszący się do jednego środka leczniczego: jego definicja, opis, wymagania jakościowe.