Por
- roślina Hipokratesa i Nerona
Por Allium ampeloprasum L. zaliczany jest do warzyw
cebulowych, które należą do rodzaju Allium. Rodzaj
obejmuje ponad 500 gatunków. Uprawiany był
w starożytnym Egipcie, w Rzymie i w Grecji. Początkowo
uważany był za warzywo mało wartościowe, używano go
jako dodatek do sałatek lub zagęszczacz. Walory smakowe
i właściwości lecznicze pora zostały docenione
przez cesarza Nerona. Uważał on, że ugotowane
pory, w połączeniu z oliwką, doskonale wzmacniają
głos, pomagając w publicznych wystąpieniach.
Fascynacja Nerona porem była tak wielka, że zyskał on
przezwisko Porrophagus, czyli... pożeracz porów. O ile
Neron był medycznym dyletantem, o tyle opinia Hipokratesa
godna jest uwagi. Wielki medyk zalecał por kobietom
karmiącym. Uważał też, że pomaga
on w leczeniu gruźlicy, chorób
nerek i hamuje krwawienie z nosa.
W stanie dzikim
por nie występuje. Prawdopodobnie
pochodzi od wieloletniej rośliny
zielnej Allium ampeloprasum
holmense, występującej
na wschodnim
wybrzeżu Morza
Śródziemnego. Jest rośliną
dwuletnią. W pierwszym
roku uprawy wytwarza organy
wegetatywne- cebule
i liście - które stanowią
cześć jadalną warzywa.
Łodyga właściwa
w pierwszym roku uprawy
jest silnie skrócona,
zdrewniała, o bardzo
krótkich międzywęźlach,
tworzy tzw. piętkę. Liście w górnej
części są płaskie i lancetowate,
w dolnej przechodzą w mięsiste
pochwy liściowe, które ściśle zachodzą
na siebie, tworząc łodygę rzekomą grubości 5-6 cm
i długości do 40 cm. Część dolna pochew liściowych
jest biała, górna zabarwiona na zielono. Cebula ma tylko
jeden wierzchołek wzrostu. System korzeniowy jest wiązkowy, silnie rozwinięty i wyrasta z dolnej części piętki.
Korzenie znajdują się w wierzchniej warstwie gleby, około
20 cm. Nieliczne korzenie mogą sięgać głębokości 125 cm.
W drugim roku uprawy pojawiają się nieulistnione pędy
kwiatostanowe, wysokości do 2 m. Kwiaty są obupłciowe,
barwy jasnopurpurowej, zebrane w główkowate baldachy
o średnicy 6-10 cm. Owocem jest torebka, w której
mieści się do 6 nasion. W jednym gramie jest około 350-
400 nasion, które zachowują zdolność kiełkowania przez
2-4 lata. Poszczególne odmiany różnią się czasem uprawy,
pokrojem roślin, długością, kształtem i barwą liści, długością
łodygi rzekomej, wielkością i kształtem zgrubienia
cebulowego, przydatnością do przetwórstwa, przechowywania
i smakiem. Wszystkie odmiany można podzielić
na dwie grupy: letnią i zimową. Do letniej zaliczmy odmiany
wczesne, średniowczesne i średniopóźne. Grupę tę
charakteryzuje krótszy okres wegetacji, jaśniejsza barwa
liści, długa łodyga rzekoma i delikatniejszy smak warzywa.
Są to rośliny uprawiane na wczesny zbiór pęczkowy,
na zaopatrzenie rynku w okresie letnim i jesiennym oraz
jako surowiec dla przemysłu, do przerobu na susz. Grupę
zimową obejmują odmiany późne. Mają one ciemnozieloną
barwę liści pokrytych warstwą nalotu woskowego,
mocno zgrubiałą cebulę i krótszą łodygę rzekomą. Okres
wegetacji odmian zimowych mieści się w przedziale 150-
170 dni, są odporne na mrozy do -15°C.
Na surówki i sałatki
W latach 90. por uważany był za warzywo smakowe i przyprawowe
Obecnie stosowany jest także jako komponent
surówek i sałatek i jako składnik przetworów warzywniczych.
W Polsce zainteresowanie produkcją wzrasta.
Związane jest to z dużym zapotrzebowaniem na przetwórstwo
warzyw, suszarnictwo, zamrażalnictwo, a także
na eksport. Por spożywany jest w stanie świeżym i przetworzonym
w ciągu całego roku, łatwo się przechowuje
przez zimę. Jest cenny w okresach najbardziej ubogich
w świeże warzywa, zimą i wczesną wiosną.
W Polsce panują sprzyjające warunki klimatyczne do uprawy
pora. Największe uprawy mamy w województwach
centralnych, wschodnich i południowych, z przeznaczeniem
na eksport i dla przemysłu. W pozostałych województwach
produkcja przeznaczona jest przede wszystkim
na zaopatrzenie lokalnych rynków. Por uprawiany jest
u nas na obszarze ponad 5000 ha, poziom spożycia wynosi
2 kg na mieszkańca rocznie. W Europie Zachodniej
uprawy pora obejmują powierzchnię 29800 ha, z tego
około 8700 ha przypada na Francję, 7500 ha na Belgię.
Odżywczy i leczniczy
Por jest źródłem wielu witamin: C, A, E, B1, B2, B6 i PP. Zawiera
też żelazo, wapń, potas, fosfor, sód i siarkę. Średnia
zawartość suchej masy wynosi 12-13%; w tym 1,7% białka; 9,9% węglowodanów; 0,3-0,4% tłuszczów. Wartość energetyczna
w 100 g suchej masy wynosi 197 kJ.
Por wykorzystywany jest w leczeniu wielu dolegliwości.
Dzięki wysokiej zawartości żelaza, zalecany jest w leczeniu
anemii. Obniża poziom złego cholesterolu we krwi
i podnosi stężenie dobrego HDL. Dzięki temu zmniejsza
ryzyko zawału serca i chorób układu krążenia. Wspomaga
usuwanie toksyn z organizmu, działa antyseptycznie
i odtruwająco. W zatruciach pokarmowych zaleca się
stosowanie wywarów.
Medycyna niekonwencjonalna używa
syropu z pora, który łagodzi stany
przeziębienia i kaszel, wzmacnia
odporność i chroni przed infekcjami.
|
Stosowany jest też w infekcjach układu moczowego, działa
moczopędnie. Zalecany jest jako opatrunek na rany,
przyspiesza ich gojenie (na ranę przykłada się biały liść).
Witaminy
zawarte w porze wzmacniają odporność i uszczelniają
naczynia krwionośne (C), wspierają prawidłowy wzrost
dzieci i zdrową skórę (A), wspomagają leczenie męskiej
niepłodności (E), poprawiają pamięć, koncentrację i krążenie
krwi (B
1
), wspierają rozwój układu nerwowego (B2),
biorą udział w wytwarzaniu erytrocytów (PP).
Pożytki i przeciwwskazania
Spożywanie pora ogranicza skutki uboczne przyjmowanych
leków i wspomaga leczenie... kaca. Wzmacnia układ
oddechowy i trawienny oraz stabilizuje poziom cukru we
krwi. Zalecany jest dla cierpiących na dolegliwości reumatyczne,
gdyż działa alkalizująco.
Por działa wiatropędnie, dlatego jest przeciwwskazany
dla stosujących dietę lekkostrawną lub cierpiących na
choroby wątroby, bóle jelitowe i wzdęcia. Szczególną
ostrożność powinny zachować matki karmiące piersią.
Por pobudza laktację i przeciwdziała zastojom mleka,
a mleko to ma charakterystyczny smak i zapach, który
będzie zniechęcał niemowlę i może być przyczyną kolki
jelitowej u dziecka.
Wierzenia i symbolika
Por budzi podobno w człowieku chęć działania, skłania
do przemyślanej aktywności i chroni na wszystkich poziomach.
Ma moce chroniące miłość... Pomiędzy osobami
wspólnie spożywającymi pora wytwarza się więź. Uważany
był również za afrodyzjak dla mężczyzn.
Por jest symbolem narodowym Walii. Jedna z legend głosi,
że patron Walii św. Dawid doradził wojownikom, szykującym
się do bitwy z Sasami, by wpięli pory w nakrycia głowy,
dzięki czemu odróżnią przyjaciół
od wrogów. Wojownicy postąpili
zgodnie z poradami patrona i bitwa
zakończyła się zwycięstwem. Według
innej legendy rzecz wydarzyła
się podczas bitwy z wojskami Henryka
V pod Agincourt w 1415. Tradycja
przystrajania ubrań porami podczas
Dnia Świętego Dawida przetrwała
do dziś. Współcześni kibice meczów
rugby przynoszą ze sobą pory i wymachując
nimi, dopingując swą drużynę
do walki.
Warzywa znane nam na co
dzień mają swoje tajemnice.
Nawet dziś, przy zaawansowanej
technologii i możliwości wykonywania
wielu badań składu chemicznego,
nie jesteśmy w stanie określić wszystkich substancji
znajdujących się w roślinach. Wskazówkami do odpowiedzi
na wiele ważnych pytań są niekiedy przekazy ludowe,
legendy i zabobony...
Syrop na kaszel.
Ugotować 5 pokrojonych porów, aż będą się rozpadały. Przecedzić i dodać odrobinę miodu do smaku. Stosować 1 szklanki syropu dziennie.
Listek na rany i skaleczenia.
Na drobne zranienia i pęknięcia skóry nałożyć listek białej części pora i owinąć bandażem. W przypadku ran ciężkich lub trudno gojących się, zastosować okłady z zielonych części pora, gotowanych w mleku.
mgr Agata Miśkowiec
Mgr inż. Agata Miśkowiec - absolwentka
Zachodniopomorskiego
Uniwersytetu Technol
ogic znego na Wydziale
Kształtowania Środowiska
i Rolnictwa, kierunek ogrodnictwo,
katedra warzywnictwa
(2004-2009). Obecnie doktorantka
- Wydział Kształtowania
Środowiska i Rolnictwa, Katedra
Ogrodnictwa, Pracownia
Warzywnictwa. Zajmuje się metodami
uprawy warzyw polowych,
prowadzącymi do poprawy
ich jakości.
|
|